
آسبادهای نشتیفان خراسان رضوی؛ شاهکار مهندسی ایرانیان در استفاده از باد
آسبادهای تاریخی نشتیفان با معماری شگفتانگیز
ایران یک کشور گرم و خشک و با کمبود آب است. از قدیمیترین زمانها تا هم اکنون، مردم این سرزمین با این اقلیم سخت سخت مبارزه کردهاند. آنها برای تولید آرد و نان از گندم و استفاده از نیروی باد کمک گرفتهاند، که قبلاً به ویژه در مناطق شرقی ایران استفاده میشد. آسبادهای نشتیفان یکی از این روشها برای سازگاری انسان با محیط زیست برای رفع نیازهای خود است.
با مجله گردشگری علیبابا همراه باشید تا با یکی از بهترین ارثهای فرهنگی و معماری ایرانی در استفاده از نیروی باد یعنی “آسباد” آشنا شوید.
آسبادهای نشتیفان کجا قرار دارند؟
شهر نشتیفان یا نِشتِفو یکی از شهرهای کوچک استان خراسان رضوی است که در جنوبشرقی شهرستان خواف قرار دارد. برای دیدن آسبادهای نشتیفان، کافی است به این شهر سفر کنید.
موقعیت جغرافیایی آسبادهای نشتیفان در گوگلمپ
زمان مناسب برای بازدید از آسبادهای نشتیفان
اگرچه منطقه نشتیفان گرم است، اما هوای آن در نیمه اول سال برای گردشگران مناسب نیست. بهترین زمان برای سفر به منطقه نشتیفان و خواف، فصل پاییز و همچنین زمستان و تعطیلات نوروزی است.

تصویر از: سایت Google Maps
آسباد چیست؟
قبل از صحبت درباره آسبادهای نشتیفان، باید بدانید که مفهوم آسیاب بادی یک اشتباه است که در برخی منابع اشتباهاً به کار رفته است. کلمه آسباد از دو کلمه «آس» و «باد» تشکیل شده است. آس به معنی سنگ آسیا یا آسیاسازی است و برای این کار از نیروهای مختلف استفاده میشود.
از جمله این نیروها میتوان به آسیای دستی به معنی سنگ آسیا کردن دستی، خراآس به معنی استفاده از حیوانات برای چرخاندن سنگ آسیا، آسیاب به معنی استفاده از آب برای سنگ آسیا کردن و آسباد به معنی استفاده از نیروی باد برای چرخاندن سنگ آسیا و تولید آرد از گندم اشاره کرد.

تصویر از: سایت Google Maps
در مناطق شرقی ایران مانند سیستان و خراسانهمیشه کم آبی در ایران بوده است و مردم ایران به خلاقیت برای استفاده از نیروی باد متمایل شدهاند. شاید از بادهای ۱۲۰ روزه شنیده باشید. این بادها قبلاً برای مناطق شرقی نعمت بودهاند، ولی اکنون به دلیل خشک شدن تالابها در محدوده ایران، مردمی در سیستان و جنوب خراسان زحمت میکشند.
این بادها در فصل بهار تا پاییز از کوههای هندوکش افغانستان به ایران میوزیدند و از طریق آنها انرژی پاکی نیز به کاربردهای صنعتی میرسید. اعتقاد داریم که ایرانیان از اولین مردمانی بودهاند که از انرژی باد استفاده کردهاند. از زمانهای دور، آسیبادها مانند آسیبادهای نشتیفان در ایران بودهاند، ولی ما به دقتی درباره تاریخچه آنها نمیدانیم.
آسبادها یکی از اصلیترین بناهای معماری کویر بوده و ترکیبی از دانش مهندسی و معماری ایرانی است. این بناها برای بهرهبرداری از نعمتهای طبیعت و منابع محلی از جمله نیروهای طبیعی مورد استفاده قرار میگرفت. آسبادها به صورت دو طبقهای بنا میشدند؛ طبقه پایین برای ذخیرهسازی و آسخانه و طبقه بالا برای آسیاب کردن محصولات بود.
به هنگام ساخت آسبادها از مواد محلی مانند گل، خشت و چوب استفاده میشد. آسخانه بخشی مستطیلی شکل بود که برای انبار کردن غلات و غذاها استفاده میشده و در انتها سنگ آسیا بر روی آن گذاشته میشد. سنگ زیرین ثابت بود و در بخش بالایی دارای یک سوراخ برای آسیاب کردن مواد بود. نزدیک این بنا پلههای کوچکی قرار داشت که برای ارتباط بین آسیاب و انبار استفاده میشد.
عکس از: سایت Google Maps
پرخانه محل قرارگیری پروانه یا چرخهای آسبادهای نشتیفان است تا با استفاده از نیروی باد به گردش درآید و از طریق میله رابط، سنگ آسیا را به چرخش درآورد.
چرخ که خود از چندین بخش از جمله پره ها تشکیل شده است، میان دو دیوار گلی قرار میگیرد و چوبی به اسم “خرپُل” آن را بین دو دیوار ثابت نگه میدارد. محور چرخ هم از چوبی به طول ۶ متر ساخته شده که تیرپُل نامیده میشود و ۶ تا ۸ پره به آن وصل است. هر پره از ۵ تا ۷ تخته چوبی به طول ۵ متر و عرض ۱۵ سانتیمتر درست شده است.

عکس از: سایت Google Maps
سنگ آسیا معمولا سنگین است و برای چرخاندنش نیاز به نیروی زیادی است؛ بنابراین برای کار کردن باید باد قوی و مداوم داشته باشیم. فقط بادهایی با قدرت مانند بادهای ۱۲۰ روزه سیستان میتوانستند این چرخها را به حرکت درآورند و آسیا را به طولانی مدت فعال نگه دارند. بنابراین، آسبادهایی مثل آسبادهای نشتیفان فقط در شرق ایران ساخته شدند.
وضعیت آسبادهای خصوصی و عمومی
آسبادها میتوانستند یا به صورت عمومی برای همه ساخته شوند یا به صورت خصوصی برای یک خانواده خاص. آسبادها عموما بر روی تپهها و در فضای باز ساخته میشدند تا بتوانند بیشترین بهره را از باد ببرند. ورودی باد به آسبادها بیشترین توجه را جلب میکرد تا آنها به بهترین شکل کار کنند.

عکس از: سایت Google Maps
از آنجایی که یک نقطه مناسب برای ساخت آسبادهای نظیر آسبادهای نشتیفان در هر منطقه وجود داشت، آسبادهای خصوصی معمولا به صورت ردیف و نزدیک به هم ساخته میشدند. این باعث تشکیل گروههایی از آسبادها میشد که در کنار یکدیگر قرار میگرفتند و منظری جذاب ایجاد میکردند.
نشتیفان؛ سرزمین طوفان
اکنون فقط تعداد محدودی از آسبادهایی مانند آسبادهای نشتیفان در شرق ایران و مناطقی چون نهبندان، زابل و خواف باقی ماندهاند. آسبادهای نشتیفان نمونهای برجسته از این میراث و هنر معماری ایرانی هستند.
تاریخ دقیق ساخت آسبادهای نشتیفان مشخص نیست، اما در سند ثبت ملی، دوره صفویه برای این سازه تاریخی ثبت شده است. این آسبادها به تعداد ۱۹ تایی و در یک ردیف قرار دارند، که ۱۷ تای آن به یکدیگر وصل میشوند. آسبادها روی یک تپه کمارتفاع کنار هم ساخته شدهاند و ازهمه جا واضح است!
نشتیفان یک شهر کوچک و قدیمی در خراسان رضوی است. نام این شهر از کلمات “نش” یا “نیش” که به نیش عقرب اشاره دارد و “تیفان” یا “توفان” که به وزش بادهای موسمی گرم و خشک اشاره دارد، تشکیل شده است. شهر به این نام معروف است احتمالاً به دلیل وجود بادهای خشک یا نمایی از طوفان.
در نزدیکی آسبادهای نشتیفان، یک قبرستان قدیمی با سنگهای قبر به شکل عمودی و ایستاده وجود دارد. این سنگها ارتفاع بالایی دارند و به ۴۴ پیر محلی اختصاص دارند. این قبرستان محل قرارگرفتن برخی از فرزندان و نوادگان شاهان اشکانی هم است.
آسبادهای نشتیفان در فضای باز قرار دارند و در هر زمانی از روز قابل مشاهده هستند. گاهی اوقات، پیرمردهای محلی نیز در اینجا حضور دارند و درباره عملکرد آسبادها به بازدیدکنندگان توضیح میدهند.
اگر شما هم این آسبادها را دیدید، نظرات خود را با ما درمیان بگذارید.از شهر کوچک نشتیفان یک شهر کوچک در استان خراسان رضوی است که در جنوبشرقی شهر خواف قرار دارد. اگر میخواهید آسبادهای تاریخی نشتیفان را ببینید، کافی است که به این شهر بروید.
بهترین زمان برای بازدید از آسبادهای نشتیفان، فصل پاییز و زمستان است زیرا در نیمه اول سال هوا بسیار گرم است و برای گردشگران مناسب نیست.
آسبادهای نشتیفان معماری قدیمی و زیبایی دارند. آنها از طراحی عمودمحوری شناخته میشوند و دو طبقه داشته اند. طبقه پایین برای انباری و طبقه بالا برای زندگی بوده است. در ساخت این آسبادها از موادی مانند گِل، کاه، خشت و چوب استفاده شده است.