
روستای ماخونیک؛ سفر به سرزمین لیلیپوتهای ایران
سفر به سرزمین آدم کوتولهها
هنگام کودکی وقتی کارتونهای شهر لیلیپوت یا آدمکوچولو را تماشا میکردیم، آرزویمان این بود که یک روز به دنیای آنها سفر کنیم. این روزها یک روستا در ایران وجود دارد که به شهر لیلیپوتها مشهور است؛ روستای ماخونیک.
روستای ماخونیک در استان خراسان جنوبی واقع شده است. اینجا با مردمان کوتوله، زندگی سنتی و معماری منحصر به فرد خود، مخفی مانده بود. این روستا با خانههای گلی سقف کم و زندگی سنتی، انگار از دل تاریخ بیرون آمده است.
امیدواریم که با ما و مجله گردشگری علی بابا سفری به این روستای مشهور ایران بردارید و از راز و رمزهای آن باخبر شوید.
مشخصات روستای ماخونیک
ماخونیک یکی از روستاهای جالب و خاص خراسان است که قدمتی بیش از صد ساله دارد. این روستا با فرهنگ سنتی و مردمان پر تلاشش، جزو هفت روستای شگفتانگیز دنیا است. ماخونیک در منطقهای خشک واقع شده و مردم آن همچنان به رسوم خاص خود پایبندند.

عکس از: سایت Google maps
هنگامی که دربارهی ماخونیک صحبت میشود، اولین چیزی که ذکر میشود، قد کوتاه مردم آن است. اما جذابیت اصلی اینجا، فرهنگ متفاوت ساکنانش است. تا اخیرا، مردم این روستا به زندگی سنتی خود وفادار بودند.

عکس از: سایت Google maps
آخرین دادههای سرشماری جمعیت ایران نشان میدهد که در روستای ماخونیک، ۷۹۰ نفر ساکن هستند. افراد این روستا به آداب و رسوم اجداد خود وفادارند و همچنان به همان سنتها زندگی میکنند. این ممکن است شما را تعجبآور بیاورد که تا چندسال پیش، نوشیدن چای در این روستا رایج نبوده و حتی تماشای تلویزیون به عنوان یک گناه محسوب میشده است.

عکس از: سایت khabarfoori
این روستا هر سال میزبان گردشگرانی است که به دنبال کشف فرهنگهای جدید و جاذبههای کمتر دیده شده هستند. بیایید بیشتر با روستای ماخونیک آشنا شویم.
مکان روستای ماخونیک
روستای ماخونیک در استان خراسان جنوبی، در نزدیکی مرز افغانستان قرار دارد. این منطقه شامل روستاهایی نظیر جلارو، چاپنسر، کفاز، کلاته بلوچ، توتک، خارستو، دامدامه و میش نو، سولابست، لجونگ و سفالبند میشود. ماخونیک بزرگترین روستای این منطقه است.

عکس از: سایت Google maps
روستای ماخونیک در فاصله ۱۲۵ کیلومتری جنوب شرقی بیرجند، در ۷۸ کیلومتری از سربیشه واقع شده است. این روستا از مرز افغانستان تنها ۳۵ کیلومتر فاصله دارد.
آدرس روستای ماخونیک: استان خراسان جنوبی، شهرستان سربیشه، بخش مرکزی، دهستان درح، روستای ماخونیک
لوکیشن روستای ماخونیک روی گوگلمپ
راههای رسیدن به روستای ماخونیک
برای رفتن به روستای ماخونیک، بهترین مسیر از جاده اصلی شهرستان بیرجند به سربیشه است. ابتدا باید از سربیشه شروع کرده و سپس حدود ۷۸ کیلومتر دیگر بروید تا به روستا برسید. بهتر است با ماشین شخصی بروید؛ زیرا دسترسی به وسایل نقلیه عمومی در نزدیکی روستا ممکن است کمتر و مشکلساز باشد.
مسافت تهران تا ماخونیک
مسافت تهران تا روستای ماخونیک حدود ۱۲۶۶ کیلومتر است. اگر با ماشین شخصی مسافرت کنید، حدود ۱۵ ساعت زمان لازم است. برای رفتن از تهران به ماخونیک، دو مسیر وجود دارد:
عکس از: سایت Google maps
مسیر اول: از قم به سمت مشهد بروید. از سمنان، دامغان و شاهرود عبور کنید تا به سبزوار برسید. در سبزوار، به سمت جنوب بروید و از گناباد، بیرجند و طبس عبور کنید تا به ماخونیک برسید.
عکس از: سایت rahnamato
مسیر دوم: از قم به اصفهان بروید. از قم، کاشان، یزد، طبس و بیرجند عبور کنید تا به سربیشه برسید. از آنجا به ماخونیک بروید. این مسیر طولانیتر است.
اگر میخواهید از اتوبوس استفاده کنید، باید از اتوبوسهای تهران به بیرجند سوار شوید و سپس.اگر میخواهید به ماخونیک سفر کنید، باید ابتدا به بیرجند و سپس به سربیشه و ماخونیک بروید. اگر قصد دارید با قطار بروید، باید به طبس بروید و از آنجا به بیرجند ادامه دهید.
فاصله بین مشهد و ماخونیک حدود ۶۳۰ کیلومتر است و حدود ۶ ساعت با خودرو طول میکشد. بهترین مسیر از مشهد به سمت جنوب است، از جمله عبور از تربت حیدریه و قائنات و سپس رسیدن به بیرجند.
در مورد نام “ماخونیک”، چند داستان وجود دارد. یکی از آنها ادعا میکند که این نام از کلمه “مادخنیک” گرفته شده است که در زبان پهلوی به معنی شهر و مملکت است. داستان دیگر میگوید که حدود ۲۰۰ سال پیش، چند مامور دولتی به این روستا رفتند و اهالی آنها را خوب پذیرفتند. به همین دلیل، نام “ماخونیک” انتخاب شد.

عکس از: سایت Wikipedia
بعضیها میگویند که در کوهی نزدیک به روستای ماخونیک، یک شکاف به نام ماده خونیک وجود دارد. این نام به تدریج به ماخونیک تغییر یافته و باقی مانده است.
داستان روستای ماخونیک
گفته میشود که افرادی که الان در ماخونیک زندگی میکنند، حدود ۴۰۰ سال پیش به این منطقه آمدهاند و از اصلیت افغانستانی برخوردارند. در کتاب «خراسان و سیستان: سفرنامه کلنل پیت به ایران و افغانستان»، اثر چارلز ادوارد پیت درباره ماخونیک آمده است:

عکس از: سایت Google maps
«در ماخونیک وارد جلگهای شدیم که به زبان محلی سنیخانه نامیده میشد. ساکنان این جلگه همگی اهل تسنن بودند. در تعدادی کلبه کوچک و ویران، خانوادههایی با پوست تیره زندگی میکردند. به نظر میرسید که این مردم در طول زمان، توانستهاند اصالت خود را حفظ کنند و تحت تأثیر محیط اطراف خود نیاورده باشند.
این امر از نزدیکی آنها به مرز افغانستان ناشی شده است. مردم ماخونیک دیگر ایرانیان را «قجری» میخوانند و به علت عدم دسترسی آسان قجریها به این روستا، نمیتوانستند در امور آنها دخالت کنند یا تأثیر بگذارند.»

عکس از: سایت Google maps
با توجه به تحقیقات باستانشناسی، به نظر میرسد تاریخچه این منطقه به زمانهای بسیار قدیمیتر از حالا بازمیگردد. بر اساس یافتههای این رشته، انسانهای کوتوله از حدود ۶ هزار سال پیش در این نواحی زندگی میکردهاند.

عکس از: سایت Asrtahlil
در سال ۲۰۰۵ میلادی، کشف یک کوتوله مومیایی به طول ۲۵ سانتیمتر در منطقه ماخونیک منجر به بیشتر دانستن جزئیات مربوط به این منطقه شد. تحقیقات نشان دادند که این مومیایی متعلق به یک نوزاد نارس است که حدود ۴۰۰ سال پیش درگذشته است. اما محققان اعلام کردند که نسلهای قدیمی مردم ماخونیک واقعا کوتولهتر از معمول بودهاند. به هر حال، این روستا گذشتهای نگرانکننده دارد.
معماری روستای ماخونیک
روستای ماخونیک در استان خراسان جنوبی در یک منطقه کوهستانی واقع شده است. خانهها به گونهای ساخته شدهاند که کنار هم باشند تا امنیت خود را حفظ کنند و از بادهای سرد محافظت شوند. با توجه به قامت کوتوله مردم روستا، خانهها ارتفاع کمی دارند. برای ورود به خانهها باید خم شوید. شرایط اقلیمی نیز در کاهش ارتفاع خانهها تأثیر دارند، زیرا برای گرم کردن خانهها، کفشان را گود میکنند.

عکس از: سایت Google maps
ساختن این خانههای کوچک کار آسانی نبوده و قامت کوتوله ساکنان تنها یکی از دلایل ساختن آنها نبوده است. حمل مصالح ساختمانی چالشی بوده و به همین دلیل خانهها به اندازه کمتری ساخته شدهاند تا کمترین نیاز به مصالح داشته باشند.

عکس از: سایت Google maps
در گذشته، دیوارها از سنگ، خاک و خشت ساخته میشدند اما اکنون خانههای ماخونیک از آجر ساخته میشوند. یک برج معروف در این روستا وجود دارد که در نقطهی بالایی این منطقه قرار دارد و قدیماً برای نگهبانی استفاده میشد.

عکس از: سایت Google maps
خانهها به یکدیگر نزدیک ساخته شده و کوچههای باریک بین آنها وجود دارد که باعث میشود بادهای سرد کمتر وارد خانهها شوند. معماری این روستای جالب به خودی خاصیت گردشگری دارد چراکه نشاندهنده تلاش انسان برای سازگاری با محیط زندگی است.
بخشهای مختلف خانههای روستای ماخونیک
در گذشته، مردم روستای ماخونیک در شکافها و غارهای طبیعی زندگی میکردند که به آنها شیله میگفتند.

عکس از: سایت mehrnews
زندگی در این شرایط دشوار بوده و به همین دلیل ساکنان این روستا تصمیم گرفتند خانههای مناسبتری برای خودشان بسازند که در تابستان خنک و در زمستان گرم باشند.

عکس از: سایت mehrnews
اگر به عکسها دقت کنید، خانهها معمولا پنجره ندارند و درهای ورودی ارتفاع کمی دارند، شاید در حدود ۶۰ سانتیمتر. سقف خانهها هم کوتاه است. اتاقها اندازه و استاندارد خاصی ندارند و حتی اغلب چهارگوش نیستند. اتاقها به شکل دایره ناقص، نیمدایره، مثلثیشکل و حتی کجومعوج هستند.

عکس از: سایت Google maps
بیشتر خانهها در واقع یک اتاق است که مستقیم به کوچه وصل میشود. به این اتاقها خانه کرشکی میگویند. روش ساخت این خانههای عجیب هم جالب است. ابتدا زمین را به عمق نیم تا یک متر گود میکنند، سپس دیوارهها را با سنگ و گل رس میسازند. سقف هم با چوب، خار و گِل پوشانده میشود. کسانی که شرایط بهتری دارند، علاوه بر خانه کرشکی، خانه دیگری هم دارند که به آن خانه خاشهای گفته میشود که تنها با چوب و خار ساخته شده و به عنوان خانه تابستانی است.
اجزای مختلف یک خانه ماخونیکی شامل:
- کرشک: اجاقی که در کنار دیوار ساخته شده و دودکش آن به بیرون میرود.
- کرکار: کارگاه بافندگی و جای تولید انواع بافتههای مویی و کرباس.
- کندوک: شکار کوچکی که در آن غله، شلغم و چغندر خشک میشود.
- پهلو کرشکی: نقطه کناری اجاق که در آن هیزم و دیگ قرار میگیرد.
- جاسفره: جای گذاری لوازم تنور و آرد زدن.
- جادستاس: محل نگهداری دستاس یا آسیاب سنگی.
- جاپالیشن: محلی است که در آن ظرف سفالی نمک را قرار میدهند.
- جافرشی: محل نشیمن خانه و پهن کردن زیرانداز.
- طاقچه علمی: طاقچهای که محل نگهداری کتاب است.
بهترین زمان بازدید از روستای ماخونیک
اگر به دنبال تجربهی سفر به یک روستای زیبا هستید، پیشنهاد ما به شما روستای ماخونیک است. این روستا هوای خنک زمستان و گرم تابستان دارد. بهترین زمان برای سفر به این روستا در ماههای بهار و پاییز است که هوا ملایم است و از گرمای زیاد تابستان و سرمای زمستان جلوگیری میکند.

عکس از: سایت Google maps
ماههای فروردین و اردیبهشت در فصل بهار و مهر و آبان در فصل پاییز بهترین زمانها برای سفر به روستای ماخونیک خراسان جنوبی هستند. در این ماهها هوا معتدلتر است و از گرمای شدید تابستان و سرمای زمستان خبری نیست.
دیدنیهای روستای ماخونیک
روستای ماخونیک با ساختمانهای منحصربهفرد و جذابیت مردمانش گردشگران را جذب میکند. در این روستا جاذبههای گردشگری زیادی وجود دارد، از جمله بنای برج و قلعه، برج گل انجیر، سنگ سیاه یا سنگنگاره، منزل سرگردونی و نادر مره.

عکس از: سایت Google maps
امکانات رفاهی روستای ماخونیک
روستای ماخونیک هنوز میزبان طراوت زندگی سنتی است و برخی از امکانات رفاهی به آن وارد نشده است.

عکس از: سایت Google maps
روستای ماخونیک در بیرجند دارای امکانات مانند آب، برق، خدمات بهداشتی، مکانهای آموزشی، و مغازههایی مانند خوراکی، قصابی، نفخپزی و تعمیرگاه است.
جادهی ورودی به این روستا هم از آسفالت استفاده میکند که راحتی تردد را افزایش میدهد.
ارتفاع افراد در روستای ماخونیک
یکی از دلایل شناخته شدن این روستا ارتفاع کم قد ساکنانش بوده که برخی آن را شهر کوتولهها نامیدهاند. در گذشته، افراد این روستا قد بلندتر از ۴۰ سانتیمتر نبودند.

عکس از: سایت Google maps
دلیل اصلی این قد کم، نبود تنوع در تغذیه بوده که سبب شده افراد از غذاهای ساده از جمله شلغم و چغندر بخورند.

عکس از: سایت Google maps
دلیل دیگر این وضعیت، ازدواج درون خانواده بوده که تأثیر مستقیمی بر افزایش ارتفاع افراد دارد. با بهبود شرایط تغذیه و دسترسی به مواد غذایی متنوعتر، نسل جدید این روستا از قد بلندتری برخوردار شدهاند.
روستای ماخونیک: جامعه، فرهنگ و هدایا
توی این روستا، که مردمش اصلی افغان هستن، لهجهی مخصوص خودشون از زبان فارسی رو دارن. خیلیها اینجا به موضوعات مذهبی علاقهمندن و دینشون اسلام سنیه، باورهای ابوحنیفه نعمان بن ثابت رو دنبال میکنن. توی اینجا کلاسهای قرآن هم برگزار میشه و مردم از روستاهای اطراف هم بچههاشون رو میفرستن تا اینجا براشون درس بخونن.

عکس از: سایت Google maps
تو روستاشون که تو بیرجند هست، این مردم توی یه محیط طبیعی سخت زندگی میکنن که خیلی باعث توانایی و سختکوشیشون شده. کشاورزی و دامپروری برای اکثر افراد اصلیه. ولی به خاطر اینکه آبیاری سخته و منطقه خشکه، نمیتونن انواع دام یا محصولات زراعی مختلفی رو تولید کنن. بیشتر بز پرورش میدن چون قدرت تحمل آب کم رو دارن.

عکس از: سایت Google maps
در این منطقه، سیر، چغندر، شلغم، جو و یونجه از جمله محصولات کشاورزی هستن. بهخاطر کمآب بودن، روش کشاورزیشون کمی متفاوته. زمینهای کوچکی دارن که کشت میکنن تا آبیاری راحتتری داشته باشن. درختان عناب، زردآلو و انجیر هم تو روستاشون هست که میوههاشون رو مصرف میکنن.
مردم روستای ماخونیک شبیه به بلوچها هستند. آنها از پوست بز برای لباسهای زمستانی استفاده میکنند، همچنین از پشم بز برای لباسها و جورابهایشان. از پشم بز همچنین برای تهیه توبره، زیرانداز، و بند کفش استفاده میشود، زیرا بز تنها حیوان دامی در این منطقه است.
قدیمها مردم این روستا کفشهای محلی به نام کَدْراک استفاده میکردند که با چوب بنه ساخته میشد.
مردم روستای ماخونیک در خراسان جنوبی رسم و راه زندگی خاصی دارند. عجیب نیست که با وجود مشکلات و فقر، این مردم از رها کردن روستا امتناع میکنند. فرهنگ آنها به دلیل واقع شدن در منطقهای دورافتاده تغییر زیادی نکرده است. روشهای سنتی زندگی آنها هنوز هم حفظ شده است. این مردم به صلح و آرامش علاقه زیادی دارند و در صورت بروز اختلاف، رسم ریشسفیدی برای حل اختلاف به کار میبرند.
عکس از: سایت Snn
اینجا داستان روستای ماخونیک بیرجند روایت میشود. این روستا دارای روشهای خاص برای مقابله با بیماریها بود. اگر کسی بیماری مانند آبله داشت، به جایی دور از روستا منتقل میشد و برای جلوگیری از گسترش بیماری، در حبس قرار میگرفت.

عکس از: سایت Google maps
از راه دور نگهداری از فشارات شهری باعث شده بود که تلویزیون وارد این روستا نشود. معتقد بودند که تلویزیون شیطانی است و ممکن است کودکان را تحت تأثیر قرار دهد. آنها از خوردن گوشت پرهیز میکردند و سیگار کشیدن را ناپسند میداشتند.
غذاهای محلی ماخونیک
زندگی انزواگرایانه در روستای ماخونیک بیرجند بر تغذیه مردم آن اثر میگذارد. تا اخیرا، مردم این روستا با بسیاری از غذاهای معمول ما آشنا نبودند. تنها وعدههای صبح و شام میخوردند، که در گذشته معمول بوده است.

عکس از: سایت sadonline
بخش اعظم غذای مردم ماخونیک از ترکیب چغندر و شلغم پخته به نام پختک تشکیل شده است. این غذا در آشهای مختلف مورد استفاده قرار میگیرد، برای مثال آموزش پخت آش کاچی را میدهیم. تکههای پختک در آب جوش میدهند و سپس آرد و نمک به آن اضافه میشود تا پخته شود. پنبهدانه برشته هم بخشی از غذاهای زمستانی در این روستا است.

عکس از: سایت spnfa
روش غذایی مردم روستای ماخونیک تغییر کرد وقتی گندم به این منطقه وارد شد. قبل از این، آنها از گندم استفاده نمیکردند و نان نمیپزیدند. اما از دهه ۷۰ به بعد، آموختند چگونه نان بپزند و با کشک بخورند.

روستای ماخونیک
کشک ماخونیک از کشک معمولی متفاوت است. برای آمادهسازی آن، از آرد و دوغ استفاده میشود که با هم مخلوط و خمیری درست میشود. سپس خمیر را خشک کرده و پودر میکنند. سپس سیر را تفت داده و به آن پودر کشک اضافه میکنند.

عکس از: سایت Google maps
کشکبنه یک غذای سنتی روستای ماخونیک است که از آب پنیر و نوعی پسته که در کوهستانها رشد میکند، تهیه میشود.

عکس از: سایت bartarinha
قلورشیر، قلور ترش، سوزی، اشکنه زن کاهل، آب دوغ، گرماس، آب ماست، اشترغاز و تلخو از دیگر غذاهای مردم روستای ماخونیک هستند. این غذاها هر کدام به روش خاص خود تهیه میشوند و اغلب از مواد اولیهای در همان منطقه استفاده میشود. این نحوه غذاخوردن نشاندهنده فرهنگ و تاریخ زندگی در این روستا است.
اقامت در روستای ماخونیک
بیشتر مردمی که به ماخونیک میروند، در آنجا اقامت نمیکنند، زیرا حدوداً ۳ ساعت زمان میبرد تا همه جا را ببینند. اما اگر علاقه دارید تا زندگی در خانههای سنتی ماخونیک را تجربه کنید، میتوانید در اقامتگاه بومگردی ماخونیک (المهدی) اقامت کنید.

عکس از: سایت edupsy.parsiblog
این اقامتگاه چهار اتاق حدوداً ۱۸ متری دارد. هر اتاق میتواند حداکثر ۶ نفر را پذیرا باشد. اتاقها حمام خصوصی ندارند و باید از حمام و دستشویی مشترک استفاده کنید.

عکس از: سایت Google maps
جای پارک خودرو بدون سقف، آشپزخانه عمومی با همه وسایل آشپزی، راهنمای محلی تورهای گردشگری، تختخواب و سیستم تهویه محیط جزئی از امکانات راحتی این مکان اقامتی هستند.
نکاتی برای سفر بینظیر به روستای ماخونیک
- بهتر است در زمان مناسب و با برنامهریزی قبلی، به روستای ماخونیک در بیرجند سفر کنید.
- روستای ماخونیک در منطقهای خاص و نو به چشم میخورد و رسوم خاص خود را دارد. حین بازدید از این روستا، به آداب و رسوم مردمان احترام بگذارید.
- این روستا فراهمکننده امکانات اندکی است، بنابراین اگر قصد اقامت در آن را دارید، این موضوع را در نظر بگیرید.
- معماری سنتی و عجیب خانههای ماخونیک مناسب برای عکاسی است. همچنین میتوانید مناظر زیبای منطقه را با دوربین خود ثبت کنید.
- در صورت بازدید از این روستا، لطفاً به نظافت محیط توجه کنید. سفرتان لذت بخش و به یادماندنی باشد.