در حدود شش هزار سال پیش، در جنوب دریاچه ارومیه، یک تمدن زیبا تأسیس شد. قومی به نام مانائی‌ها، تپه حسنلو را به عنوان مرکز خود انتخاب کرده و در این منطقه زندگی می‌کردند. این تمدن با گذر زمان به اوج توانایی و شکوه خود رسید.

اما متأسفانه سرنوشت بدی برای این قوم آماده بود. اتفاق بدی در دوره میانی از سالهای ۸۰۰ تا ۱۳۰۰ پیش از میلاد برای تپه حسنلو رخ داد و منجر به ویرانی آن شد. این حادثه هنوز هم نشانه‌های آسیب‌ها روی تپه قابل مشاهده است. با وجود اینکه بعد از این حادثه مردم در این منطقه زندگی کردند، اما افتخار و شکوه دوران گذشته تپه حسنلو هرگز بازنشسته نشد.

در ادامه، ما همراه با مجله گردشگری آخشیگان به تپه حسنلو، یکی از جاذبه‌های زیبای آذربایجان غربی، سفر می‌کنیم تا بیشتر با آن آشنا شویم.

اطلاعات بیشتر درباره تپه حسنلو

تپه حسنلو یکی از تپه‌های باستانی مهم ایران است. این تپه شکل دایره‌ای دارد و قطر آن حدود ۲۵۰ تا ۲۸۰ متر است. ارتفاع تپه حسنلو حدود ۲۰ متر بیشتر از سطح رودخانه گدار است.

احتمالا ساکنان اولیه تپه حسنلو اعضای قوم مانائی بوده‌اند که تمدنی پرافتخار و منحصربه فرد را به یادگار گذاشتند. این قوم در جنوب دریاچه ارومیه زندگی می‌کردند. آثار مهمی از آن‌ها باقی‌مانده است که می‌توان آن‌ها را با آثار منطقه لرستان مقایسه کرد. تپه حسنلو از سال ۱۳۱۳ شمسی مورد کاوشهای باستان‌شناسی قرار گرفت و در نهایت در سال ۱۳۳۷ با کشف یک جام زرین توسط رابرت دایسون شهرت جهانی پیدا کرد.

بازدید از منطقه باستانی حسنلو فرصتی فوق‌العاده برای آشنایی و درک بهتر از تمدن‌های محلی و تأثیرات آن‌ها بر یکدیگر می‌باشد.

در سال ۱۳۳۴ شمسی، تپه حسنلو به شمارۀ ۴۸۵ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده و به عنوان یکی از آثار مهم و ارزشمند کشور معرفی شد.

تپه حسنلو کجاست؟

تپه حسنلو یک منطقه تاریخی و باستانی در استان آذربایجان غربی است و در نزدیکی شهرستان نقده قرار دارد. برای رفتن به قلعه حسنلو می‌توانید از شهر ارومیه یا شهرستان نقده به آن بروید. این تپه در میان دو روستای حسنلو و امین‌لو واقع شده و در جلگه سبزی به نام «سلدوز» قرار دارد.

رسیدن به تپه حسنلو از هر دو سمت به صورت کاملاً آسفالت شده است. تنها کافی است از پایین تپه تا بالا پیاده روی کنید که تنها ۳ دقیقه زمان می‌برد و نیازی به صعود کوه نیست.

آدرس: استان آذربایجان غربی، ۱۰ کیلومتری شهرستان نقده، روستای حسنلو، تپه حسنلو

لوکیشن تپه حسنلو روی گوگل مپ

رفتن به تپه حسنلو از شهر نقده

تپه حسنلو از شهر نقده فاصله ۱۰ کیلومتر دارد. با خودرو شخصی حدود ۱۳ دقیقه زمان می‌برد تا این مسیر را طی کنید.

برای رفتن به قلعه حسنلو از شهر نقده، باید وارد جاده نقده – ارومیه شوید و دراز کردن مسیر تا حدود ۲.۵ کیلومتر و سپس به جاده حسنلو بپیوندید تا به روستای حسنلو برسید. تپه حسنلو نقده در ابتدای روستای حسنلو قرار دارد.

رفتن به تپه حسنلو از ارومیه

تپه حسنلو از شهر ارومیه ۸۲.۶ کیلومتر فاصله دارد. با استفاده از خودرو شخصی، حدود یک ساعت زمان می‌برد تا این مسیر را طی کنید.

باید وارد جاده ارومیه – مهاباد شوید و بعد از رفتن ۶۱ کیلومتر، به راست بپیچید و به جاده ارومیه – نقده متوجه شوید. در نهایت در خروجی به سمت روستای حسنلو بپیچید تا به تپه حسنلو برسید.

در تصویر پهنای بخشی از ساغر نقره‌ای به تصویر کشیده شده است که صحنه‌ای از پس از یک نبرد را به نمایش می‌گذارد. در این تصویر، ارابه‌رانانی با اسب‌هایشان، کمان‌دارانی که در حال کشیدن کمان هستند، و یک فرد خلع‌سلاح شده که تعقیب می‌شود، قابل رؤیت هستند. این محل به نام ساغر نقره‌ای حسنلو شناخته می‌شود و تاریخچه آن به ۲۰۰ سال پس از جام طلایی حسنلو بازمی‌گردد.

معماری قلعه حسنلو

قلعه حسنلو یک نمونه برجسته‌ی معماری عصر آهن در شمال غرب ایران است که از سایر مناطق متمایز می‌شود. این قلعه با طراحی‌های گسترده، تالارها، ایوان‌های ستون‌دار، و نیمکت‌های خشتی و سنگی که به لبه‌های دیوارها ساخته شده‌اند، بنا شده است.

ویژگی‌های معماری این دوره شامل بناهای دوطبقه، سازوکارهای مختلف برای معماری حکومتی، مذهبی، نظامی، و تزیینات معماری است. حفاری‌های انجام شده نقشه‌های اتاق‌های چندگانه با تالارهای بزرگ در قلب تپه و نزدیک به دیواره‌های قلعه نظامی این منطقه را آشکار کرده است. بهترین کشف‌ها شامل سه تالار بزرگ با ستون‌های زیبا است که در مراحل مختلف ساخته شده‌اند: ابتدا تالار شرقی، سپس تالار جنوبی و در نهایت تالار غربی.

بخش‌های مختلف تپه حسنلو

تپه حسنلو دارای دو بخش اصلی است:

• تپه مرکزی با ارتفاع ۲۵ متر و قطر تقریبی ۲۰۰ متر
• تپه جانبی با ارتفاع ۸ متر و قطر ۶۰۰ متر

قلعه حسنلو، که روی تپه واقع شده، مربوط به دوره چهارم سکونت است. در ادامه ما به بررسی ساختمان‌های مختلف این قلعه خواهیم پرداخت.

در دو سمت شمالی و غربی حیاط، سکوهای سنگی به ارتفاع ۶۰ تا ۷۰ سانتی‌متر و عرض ۱۲۰ تا ۲۳۰ سانتی‌متر وجود دارد. اتاق‌ها و تالارها با ستون‌ها و ایوان‌های طولانی در اطراف حیاط مرکزی قرار دارند.

– بخش شرقی حیاط مرکزی

در سمت شرقی حیاط، یک تالار بزرگ با چند طبقه و کمد برای نگهداری مواد غذایی وجود دارد. در این تالار، محوطه‌های بزرگی که برای نگهداری مواد غذایی به کار می‌رفته اند، کشف شده‌اند. این تالار، قدیمی‌ترین ساختمان ستون‌دار دژ است و ابعاد آن ۱۶ در ۴ متر است.

در قلب این تالار، چهار ستون در دو ردیف قرار دارند و در اطراف دیوار، ستون‌های چوبی با پایه‌های سنگی دیده می‌شوند. این تالار در گذشته بعد از ساخت تالار دیگری در جنوب، به‌عنوان انباری برای اسب‌ها (در اینجا اسکلت دو اسب کشف شده است) به کار می‌رفت.

– بخش جنوبی حیاط مرکزی

اتاق‌ها و تالارهای مختلفی که به‌طور کلی به یک بنا بزرگ تعلق داشتند، در این قسمت از حیاط مرکزی کشف شد. تالار بزرگ دومی که در این بخش وجود داشت، برای مردمی که به معبد دعوت می‌شدند یا مراسم خاصی برگزار می‌کردند، به‌عنوان معبد استفاده می‌شد. این تالار دارای ۸ ستون در وسط و ستون‌های دیگر در اطراف بود. ارتفاع این تالار تا سقف حدود ۷ متر بود. در نزدیکی شمالی تالار، یک سکو دو در سه متری از خشت و گل برای مراسم دینی وجود داشت.

در اطراف بخش‌های مختلف تالار، قرارگاه‌های آتش برای روشن کردن آتش مقدس وجود داشت. در شمال معبد، دو سکوی بزرگ سنگی برای مراسمات دینی و نشستن مردمی که به معبد دعوت می‌شدند، وجود داشت.اتاق‌های دیگر مثل انبارها، اسلحه‌خانه و آشپزخانه در جنوب حیاط مرکزی تپه حسنلو واقع شده‌اند.

– ساختمان‌های غربی حیاط مرکزی

ساختمان‌های غربی حیاط شامل یک دروازه بزرگ و یک راهرو بلند و باریک به سمت تالار اصلی با ستون‌ها است. این تالار سومین تالار با ستون‌ها در قلعه است و جدیدترین تالار در قلعه حسنلو محسوب می‌شود. این بخش از قلعه حسنلو محل کشف جام طلا در آغوشی از انسانی که زخم خورده بود بود. بیش از ۱۵ اتاق کوچک و بزرگ که اکثرا به یکدیگر راه دارند، در این بخش کشف شده‌اند.

تالار به دلیل ستون‌های سنگی و نظم بیشتر در ساختارش، شباهت‌هایی به بناهای دوران هخامنشیان دارد. یک آتشگاه در شمال شرقی و مراسم‌های ویژه در مرکز تالار برگزار می‌شد.

– ساختمان‌های شمالی حیاط مرکزی

تقریبا ۱۵ اتاق در بخش شمالی حیاط مرکزی قلعه حسنلو قرار دارند که ممکن است محل زندگی بانوان یا کنیزان قلعه بوده باشد. در این اتاق‌ها تعداد زیادی جعبه کوچک برای نگهداری وسایل آرایش (مانند سرمه) پیدا شده است.

در یک اتاق بزرگ که در سال ۱۳۴۹ حفاری شد، یازده جثه کشف شد. جایگاه این جثه‌ها نشان می‌دهد که قبل از مرگ در حال فرار و در موقعیت نگه دارنده قتل بودند. از میان ۱۱ جثه کشف‌شده، چهار تای آن کودکان بوده‌اند. همچنین جثه زوجی در یک اتاق دیگر نیز پیدا شد. دو بشقاب سنگی زیبا هم در چند اتاق دیگر شناسایی شدند.

یک چاه در این محل وجود داشت که یک فرد در آن گرفتار شده بود. به نظر می‌رسد این چاه برای دفن جثه کشف شده و کاویده شده بوده است. برخی فکر می‌کنند که این جثه‌ها به دلیل بیماری مرگ یافته‌اند، اما احتمال دیگر این است که آن‌ها جنایتکاران یا افرادی در بازداشت بوده‌اند. در قسمت دیگری از ساختمان‌های شمالی حیاط مرکزی، سه چهار جثه انسانی به همراه یک گاو کشف شده‌اند که ممکن است به علت آتش‌سوزی یا جنگ کشته شده‌اند.