
ارگ طبس، فراتر از تاریخ در خراسان جنوبی
ارگ طبس یکی از جاذبههای تاریخی خراسان جنوبی است که با نام های دژ کهن یا کهن دژ هم شناخته میشود. این ساختمان تاریخی قبل از اسلام ساخته شده است و برای محافظت از شهر بنا شده بود.
در گذشته، این ارگ برای استقرار نیروهای نظامی به کار میرفت، اما با گذر زمان و توسعه شهر، به یک بخش از شهر تبدیل شده و اکنون در میان خیابانهای شهر طبس قرار دارد.
سالانه تعداد زیادی گردشگر از داخل و خارج از کشور به ارگ طبس سفر میکنند تا این اثر تاریخی را ببینند. از این رو، تصمیم گرفتیم تا در این مقاله به معرفی ارگ طبس بپردازیم. پس همراه ما باشید.
معرفی ارگ طبس
ارگ طبس یکی از قدیمیترین جاذبههای تاریخی خراسان جنوبی است که با نامهای «کهن دژ» یا «دژ کهن» هم شناخته میشود. این ساختمان تاریخی قبل از اسلام بنا شده و در وسط شهر قرار دارد. در گذشته، این ارگ به عنوان یک قلعه نظامی خارج از شهر برای محافظت از مرزهای شهر استفاده میشد.
ارگ طبس در طول تاریخ خود به دلیل جنگها و حوادث مختلف دچار آسیبهای زیادی شده است و تعدادی از بخشهای آن تخریب شده است.
موقعیت جغرافیایی ارگ طبس
ارگ کهن در شهر طبس و در خیابان واعظ قرار دارد.
برای دسترسی به این ساختمان تاریخی میتوانید با خودرو شخصی یا وسایل حملونقل عمومی مانند تاکسی یا اتوبوس به شهر طبس سفر کنید و آن را ببینید. برای بازدید از این ارگ، نیازی به تهیه بلیط یا توانایی ویژهای نیست ولی حفظ این اثر تاریخی مسئولیت همگانی است.
موقعیت ارگ طبس در گوگل مپ
فاصله ارگ طبس از تهران
طبس حدود ۸۹۰ کیلومتر از تهران فاصله دارد و برای سفر به آن میتوانید از هواپیما، قطار، اتوبوس یا خودرو شخصی استفاده کنید. سفر با هواپیما حدود یک ساعت و با قطار حدود ۱۲ تا ۱۴ ساعت طول میکشد. رانندگی از تهران به طبس حدود ۱۰ تا ۱۱ ساعت زمان خواهد برد.
میتوانید ابتدا به سمنان و دامغان برسید و سپس به طرف طبس ادامه دهید. سفر به این منطقه امکانپذیر است و نیازی به توانمندی ویژهای برای انجام آن نیست.جنگل و کوهها را پشت سر بگذارید.

تصویر از: سایت Google maps
راه دوم برای رسیدن به ارگ طبس، از تهران شروع میشود و از نایین عبور کرده، از منطقه انارک و چوپانان عبور کرده و به سمت شهر خور میرود.
قبل از شروع سفر خود با خودرو شخصی، حتماً مطمئن شوید که خودروی خود را چک کرده و لوازم اضافی مانند لاستیک زمستانی، زنجیر چرخ، بنزین، و لباسهای اضافی همراه دارید تا در صورت بروز مشکلات مسیری، به آسانی آنها را حل کنید.
بهترین زمان برای بازدید از ارگ طبس
شهرستان طبس در منطقهای کویری واقع شده و آب و هوای آن عموماً گرم و خشک است. سفر به این ناحیه در تابستان برای اکثر مسافران خستهکننده خواهد بود.

تصویر از: سایت Google maps
زمستانهای این شهرستان بسیار سرد و خشک است و حتماً دیدن ارگ طبس را دشوار میکند. بنابراین توصیه میشود که برای بازدید از ارگ طبس، اوایل بهار یا پاییز را در نظر بگیرید. در این فصلها، آب و هوای خراسان جنوبی و بهویژه طبس معتدل است.
تاریخچه ارگ طبس
تاریخ دقیق این قلعه باستانی مشخص نیست، اما تاریخنگاران بسیاری باور دارند که این ساختمان قبل از اسلام ساخته شده است. این دژ از سالهای بسیار دور اهمیت داشته است. اما واقعیت این است که این قلعه در سال ۱۲۱۶ و به فرمان میرحسین خان ساخته شد.

تصویر از: سایت Itto
از زمان ساخته شدن، این ساختمان بارها بازسازی شده و تا دوران حکومت قاجار به عنوان مسکن مردم استفاده میشد. اما بعد از زلزله سال ۱۳۵۷، این ساختمان بهطور کلی ویران و قابل سکونت نبود.
تنها فردی که در این شهر زلزلهزده، آیا که همچنان زنده بود، مرد فقیری به نام سید علی میرزا بود. او در خانههای ویرانهی این قلعه زندگی میکرد و با کمکها و صدقات گردشگران معیشت میکرد. علاقهمندید بدانید که پس از بازسازی قلعه، جسد سید علی میرزا هم پیدا شد.
افرادی که او را کشف کردند، یک آرامگاهبالای آرامگاه سید علی میرزا یک اتاقک ابدی ساخته شده که امروزه بازدیدکنندگان به آن سر میزنند، همراه با دیدن سایر جاذبههای مهم طبس.

عکس از: سایت Google maps
ناصرخسرو، شاعر و مسافر مشهور ایرانی، یکی از اشخاصی بود که مدتی در ارگ طبس زندگی کرد. او در سفرنامه خود این دژ را بسیار خوب توصیف کرده و اطلاعاتی درباره شهر طبس نیز ارائه داده است.
بر اساس نوشتههای ناصرخسرو، ارگ طبس در گذشته یکی از مهمترین دژهای دفاعی بوده است و بارها از حملات دشمنان به شهرستان دفاع کرده است.
تاریخچه نامگذاری ارگ طبس
ارگ طبس در ابتدا یک دژ یا حصار کوچک بوده که مردم طبس در زمان حمله یا وقوع ضرورتهای دیگر به آن پناه میبردهاند. این دژ از طی سالها گسترش یافته و به تدریج بزرگتر شده است.

عکس از: سایت Google maps
در کتب تاریخی چون فتوح البلدان از قرن سوم هجری قمری به دژ طبس یا ارگ طبس و حصار آن اشاره شده است. همچنین در سال ۱۶۲۱ میلادی، بازرگانان و مسافران آلمانی از ارگ طبس دیدن کرده و به آن به عنوان قطعه سلطنتی اشاره کردند.

عکس از: سایت Google maps
در کتاب احسن التقاسیم مقدسی آمده است که «طبس خرما دژی دارد و حجازی نما است. بازارش کوچک و مسجد جامعش خوب است. از آبانبارهایی که از کاریزهای آبروباز پر میشود استفاده میکنند و گرمابههای خوبی در آن ملاحظه نمودم.» از این نوشته مشخص است که ارگ طبس همواره به تاریخ و فرهنگ باستانی طبس مربوط بوده است.

تصویر از: سایت Google maps
ساختار ارگ طبس
ارگ طبس یک ساختمان مستطیلی است که اطرافش دارای برجها، دیوارهای بلند و ورودیهایی است. این ارگ قدیمی ۹ برج دارد که بلندترین آن به نام نادر میرزا شناخته میشود. نادر، فرزند شاهرخ شاه، پادشاه چهارم افشاریان، در اینجا زندانی بوده است.

تصویر از: سایت Tinn
در ورودی ارگ، یک طاق وجود داشته و سپس دری محکم قرار داشته است. پس از طی کردن دالان ورودی، به دالانهای هشتی میرسیدیم که به سه دالان ختم میشد. احتمالاً دالانهای اطراف برای عبور اسبها یا حیوانات طراحی شده بوده و دالان وسطی برای عبور مردم بوده است. پس از گذر از دالان، دورگهنه با کوچهها و گذرهای متصل میشدند.
در این دژ کهن، پنج حیاط کوچک و بزرگ وجود داشت که خانهها اطراف آنها قرار داشتند و شباهت زیادی به حیاطها و خانههای شهر طبس داشتند. اطلاعات دقیقی درباره نام و کاربرد بخشهای مختلف این ارگ در دسترس نیست. دیوارهای این ارگ ارتفاعی نزدیک به ۱۵ متر داشته و دور آن یک خندق بوده که در طول زمان پر شده است.

تصویر از: سایت Wikipedia
همچنین شایعه وجود دارد که پیشخانهای زیرزمینی ارگ را به باغ حاکم طبس متصل میکرده و ارتفاع این مسیر به اندازه کافی برای گذر اسبها از آن مناسب بوده است.
اجزای مختلف ارگ طبس
– خانههای ارگ طبس
ارگ طبس شامل ۵ خانه است که از لحاظ معماری کاملاً به خانههای سنتی شهر طبس شبیه است. مصالح اصلی برای ساخت این ساختمانها، به دلیل آب و هوای گرم و خشک منطقه، گل و خشت بودهاست. خانههای طبس و ارگ آن به صورت زیرزمینی ساخته شدهاند تا خنکی هوا در زیرزمین حفظ شود و شهریار وانیلا فرنازفروردین منصور به جایی نمیروند

عکس از: سایت Google maps
– حوض ارگ طبس
توی مرکز هر خونه، یه حوض آبی بزرگ بوده که توش آب از چشمههای آب کشیده میشده. علاوه بر حوض اصلی برای وضو گرفتن، یه حوض کوچیک تو هر خونه برای آشامیدن هم بوده. اتاق آشپزی هم تو یه کنار حیاط بوده.
در این قلعه کهن، جاهای دیگهای مثل مسجد، آبانبار و ساختمونهای عمومی دیگه هم دیده میشن.

عکس از: سایت Google maps
جاهای دیدنی نزدیک ارگ طبس
– طاق شاه عباسی
جاهای دیدنی زیادی تو خراسان جنوبی وجود دارن، اما چون آب و هوای گرمش باعث شده خیلی از این مکانها فراموش بشن. یکی از این مکانها طاق شاه عباسیه که قدیمیترین و بزرگترین سد قوسی جهانه. این سد ۶۰ متر بلند، ۲۵ متر طول داره و با عرض تاج ۱ متر، نازکترین سد جهانه.

عکس از: سایت Neshanmap
طولانی مدت فکر میشده طاق شاه عباسی بلندترین سد دنیاست.
این سد تاریخی تو نزدیکی روستای تاریخی خروه، ۲۷ کیلومتری شهر طبس و ارگ هست و با بیش از ۷۰۰ سال قدمت، یکی از میراثهای تاریخی دوران صفویه رو نشون میده.
بعد از دیدن ارگ طبس میتونید به سمت چشمه آب گرم مرتضی علی سفر کنید. بالای چشمه آب گرم مرتضی، درهی تنگی هست که توش طاق شاه عباسی ساخته شده.

تصویر از: سایت Google maps
در بسیاری از جاهای سد یا طاق شاه عباسی، میتوانید سنگنگارههایی با نقوش مانند بز کوهی مشاهده کنید که بسیاری فکر میکنند این نقوش نشانهای از درخواست زیاد آب، موفقیت و برکت هستند.
بعضی اعتقاد دارند که این نقوش نماد فرشتگان حافظه آب هستند که بر دیوارههای طاق دعا میکنند.
– کاروانسرای خان
یکی از جاذبههای دیدنی خراسان جنوبی، کاروانسرای خان با معماری زیبا و جالبش هست. این کاروانسرا در روستای رباط خان واقع شده است که به راحتی از جاده قدیمی طبس به یزد قابل دسترسی است. ساختمان این کاروانسرا در دوره صفویه چهارچوب مربعی دارد و هر ضلع آن ۵۲ متر است.

تصویر از: میراث فرهنگی استان خراسان جنوبی
طراحی این کاروانسرا با بادگیر و گنبد شاهنشین بسیار دیدنی است. دو طاق در دو گوشه اتصال گنبد شاهنشین به ساختمان، زیبایی و استحکام آن را افزایش میدهد. فضای زیر بادگیر و شاهنشین یا زیر گنبد نیز زیبایی خاصی دارد و در زیباسازی نمای داخلی از آجرکاریها استفاده شده است.
– قلعه اسماعیلیان
قلعه اسماعیلیان، که به قلعه خراوان هم معروف است، یکی از جاذبههای دیدنی در نزدیکی طبس است و فاصله آن تنها ۴۰ کیلومتر است. زیر کوهی که قلعه بر روی آن ساخته شده، رودخانه زیبای خراوان جاری است. این قلعه، با معماری فوقالعاده زیبا و مقاوم، که به مرور زمان خسارت چندانی ندیده است.

تصویر از: سایت Iranview
این قلعه در فاصله ۴۰ کیلومتری از شهر طبس قرار دارد و برای رسیدن به آن باید از جاده روستای خرو به آنجا بروید. توجه داشته باشید که بخشی از این جاده خاکی است. این قلعه بر روی قلهای ساخته شده است، بنابراین اگر میخواهید آن را نزدیکتر ببینید، باید از کوه بالا بروید.
– کال جنی
اگر اسم این دره شما را نگران کرد، باید بگوییم که این تنها یک باور قدیمی است که بیشتر افراد روستایی به آن اعتقاد دارند.دره کال جنی یک منطقه زیبا و دیدنی در خراسان جنوبی است که در وسط بیابان طبس قرار دارد. اینجا چشمههای آبی پیدا میشود که منطقه سبزی زیبا را ایجاد کرده است. درختان نخل و نیزارها نیز در اینجا به وفور وجود دارند.
برای اینکه به دره کال جنی سفر کنید، بهتر است از راهنمای محلی کمک بگیرید زیرا ممکن است خطرات و مسائلی وجود داشته باشد که به تنهایی سخت برطرف شوند. این دره حدود 26 کیلومتری ارگ طبس است و برای رسیدن به آن، باید از آسفالت طبس به عشق آباد برید و سپس به سمت شمال بروید تا به دره برسید.
شهر طبس نیز امکانات اقامتی متنوعی دارد از جمله هتلهای مختلف و اقامتگاهها. همچنین اگر علاقمند به کمپینگ هستید، میتوانید در طبیعت زیبای شهر چادر برپا کنید.
برای سفر به ارگ طبس، لازم است لباسهای خنک و نخی، کلاه، عینک آفتابی و کرم ضد آفتاب برداشته و همچنین کفش مناسب برای پیادهروی را همراه داشته باشید. در این منطقه پارکینگ عمومی، رستورانها و هتلهای زیادی وجود دارد تا به شما کمک کنند تا سفرتان را راحتتر و لذتبخشتر کنید.

عکس از: سایت Google maps
نکات مهم برای بازدید از ارگ طبس
وقتی میخواهید به ارگ طبس بروید، بهتر است به تغییرات دما در طول روز و شب در این منطقه توجه کنید. لباس مناسب برای هوای گرم روز و سرد شب را فراموش نکنید.
برنامهریزی کنید که به ارگ طبس صبح زود یا بعد از ظهر بروید تا از بازدیدتان لذت ببرید.